Zrozumienie złożonego zespołu stresu pourazowego (CPTSD)
Zarówno zespół stresu pourazowego (PTSD), jak i złożony zespół stresu pourazowego (CPTSD) są reakcjami na traumę, ale różnią się znacząco pod względem przyczyn, objawów i wpływu na życie osoby dotkniętej tymi zaburzeniami. PTSD jest szeroko rozpoznawalnym zaburzeniem, natomiast CPTSD jest nowszą diagnozą, która pozwala lepiej zrozumieć skutki traumy, zwłaszcza u osób, które doświadczyły długotrwałego lub powtarzającego się urazu. Przyjrzyjmy się różnicom między tymi dwoma zaburzeniami i temu, dlaczego ich rozróżnienie jest kluczowe dla skutecznego leczenia.
Czym jest PTSD?
PTSD rozwija się po przeżyciu traumatycznego wydarzenia, takiego jak wypadek samochodowy, klęska żywiołowa, działania wojenne lub akt przemocy. Charakteryzuje się zestawem objawów, które zakłócają codzienne funkcjonowanie i utrudniają powrót do normalnego życia po traumie.
Kluczowe objawy PTSD:
- Natrętne wspomnienia: Powracające, niepokojące wspomnienia, koszmary senne lub retrospekcje związane z traumatycznym wydarzeniem.
- Unikanie: Unikanie miejsc, osób lub czynności przypominających o traumie.
- Nadmierna pobudliwość: Ciągłe poczucie napięcia, drażliwość, trudności ze snem lub przesadzone reakcje na bodźce.
- Negatywne zmiany w nastroju: Uczucia oderwania od rzeczywistości, beznadziejności lub poczucia winy związane z traumą.
Przyczyny:
- PTSD często rozwija się po pojedynczym, łatwo identyfikowalnym traumatycznym wydarzeniu.
- Może dotyczyć osób w każdym wieku i z różnych środowisk.
Czas trwania:
- Objawy muszą utrzymywać się dłużej niż miesiąc, aby można było postawić diagnozę PTSD. (American Psychiatric Association, 2013)
Czym jest CPTSD?
CPTSD powstaje w wyniku długotrwałej lub powtarzającej się traumy, często w sytuacjach, w których ucieczka jest niemożliwa. Przykładami są przemoc i zaniedbanie w dzieciństwie, przemoc domowa czy niewola. CPTSD opiera się na strukturze PTSD, ale obejmuje dodatkowe, bardziej złożone objawy.
Kluczowe objawy CPTSD:
- Podstawowe objawy PTSD: Natrętne wspomnienia, unikanie, nadmierna pobudliwość i negatywne zmiany w nastroju (wspólne z PTSD).
- Dysregulacja emocjonalna: Trudności w zarządzaniu emocjami, częste wahania nastroju lub intensywne uczucia wstydu, winy i złości.
- Negatywny obraz siebie: Głębokie poczucie bezwartościowości, obwinianie siebie lub poczucie porażki.
- Trudności w relacjach międzyludzkich: Problemy w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji, często wynikające z braku zaufania lub lęku przed porzuceniem.
- Dysocjacja: Uczucie oderwania od ciała lub otoczenia, jakby życie toczyło się poza własnym doświadczeniem.
Przyczyny:
- CPTSD rozwija się w wyniku długotrwałej traumy, często zaczynającej się w dzieciństwie.
- Często wiąże się z sytuacjami bezsilności, np. przemocą lub zaniedbaniem ze strony opiekunów.
Czas trwania:
- Skutki CPTSD mogą utrzymywać się przez lata, zwłaszcza bez odpowiedniej interwencji. (Herman, 1992)
Kluczowe różnice między PTSD a CPTSD
| Aspekt | PTSD | CPTSD |
|---|---|---|
| Przyczyna | Pojedyncze traumatyczne wydarzenie | Długotrwała lub powtarzająca się trauma |
| Objawy emocjonalne | Negatywny nastrój, strach i unikanie | Dysregulacja emocjonalna, wstyd i poczucie bezwartościowości |
| Wpływ na relacje | Może prowadzić do izolacji lub uczucia odłączenia | Trudności w tworzeniu relacji, brak zaufania lub lęk |
| Dysocjacja | Może pojawić się jako reakcja na bodźce | Często występuje jako chroniczny mechanizm obronny |
| Poczucie własnej wartości | Zazwyczaj nienaruszone | Głęboko zaburzone, z poczuciem skrajnej nieadekwatności |
Nauka stojąca za PTSD i CPTSD
Zmiany w mózgu:
- Zarówno w PTSD, jak i CPTSD ciało migdałowate (ośrodek strachu) staje się nadaktywne, podczas gdy kora przedczołowa (odpowiedzialna za racjonalne myślenie) ma trudności z regulacją reakcji strachu. (van der Kolk, 1994)
- W CPTSD zmiany są bardziej wyraźne w obszarach takich jak hipokamp, który odpowiada za pamięć i regulację emocjonalną.
Wpływ przewlekłego stresu:
- Długotrwałe narażenie na traumę prowadzi do deregulacji osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza), która kontroluje reakcję organizmu na stres. Deregulacja ta może prowadzić do przewlekłego lęku, depresji i problemów zdrowotnych. (McEwen, 2007)
Przywiązanie i rozwój:
- CPTSD jest ściśle powiązane z traumą we wczesnym dzieciństwie i zaburzonym przywiązaniem, które wpływają na samoocenę, zdolność do ufania innym i regulację emocji. (Herman, 1992)
Metody leczenia PTSD i CPTSD
Leczenie obu zaburzeń obejmuje różnorodne podejścia terapeutyczne, jednak w przypadku CPTSD konieczne jest bardziej kompleksowe i dostosowane podejście.
Leczenie PTSD:
- Terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie (CBT-TF): Pomaga zmienić negatywne przekonania i schematy myślenia związane z traumą.
- EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Skuteczna metoda przetwarzania wspomnień traumatycznych za pomocą kontrolowanych ruchów gałek ocznych. (Shapiro, 2001)
- Terapia narracyjna dla traumy: Pomaga pacjentowi ustrukturyzować i przepracować swoje doświadczenia poprzez tworzenie spójnej narracji.
- Terapia eklektyczna: Łączy różne podejścia terapeutyczne, dostosowując je indywidualnie do pacjenta.
- Przedłużona ekspozycja (PE – Prolonged Exposure Therapy): Systematyczne i kontrolowane konfrontowanie pacjenta z traumatycznymi wspomnieniami w celu zmniejszenia ich wpływu na codzienne życie.
- Farmakoterapia: Leki z grupy SSRI i SNRI (np. sertralina, fluoksetyna) mogą wspomóc regulację nastroju i redukcję lęku.
Leczenie CPTSD:
- Terapia etapowa: Składa się z trzech głównych faz:
- Stabilizacja – budowanie poczucia bezpieczeństwa i rozwijanie umiejętności radzenia sobie.
- Przetwarzanie traumy – eksplorowanie i integracja doświadczeń traumatycznych.
- Odbudowa – praca nad relacjami i tożsamością po traumie.
- Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT): Skoncentrowana na regulacji emocji, umiejętnościach interpersonalnych i rozwijaniu odporności psychicznej.
- Terapia oparta na przywiązaniu: Ważna dla osób, które doświadczyły traumy relacyjnej; pomaga w budowaniu zdrowych relacji i odbudowie poczucia własnej wartości.
- Psychoterapia eklektyczna: Łączy elementy różnych podejść terapeutycznych, dostosowując je do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Dzięki zrozumieniu różnic między PTSD a CPTSD oraz odpowiedniemu dobraniu terapii można skuteczniej wspierać proces zdrowienia i redukcji objawów.
Dlaczego rozróżnienie ma znaczenie?
Błędna diagnoza lub brak świadomości na temat CPTSD mogą prowadzić do nieskutecznego leczenia. Na przykład koncentrowanie się wyłącznie na terapii ekspozycyjnej—często stosowanej w PTSD—bez uwzględnienia regulacji emocjonalnej czy problemów interpersonalnych może nie przynieść pełnej poprawy u osób z CPTSD.
Zrozumienie tych różnic pozwala na lepszą opiekę terapeutyczną i skuteczniejsze wsparcie dla osób dotkniętych traumą.
Bibliografia
- Herman, 1992: Trauma i powrót do zdrowia
- van der Kolk, 1994: The Body Keeps the Score
- McEwen, 2007: Stress and Brain Health
