Jak trauma i lęk są ze sobą powiązane?
Trauma i lęk są ze sobą ściśle powiązane, często tworząc cykl, który trudno przerwać. Doświadczenie traumy może fundamentalnie zmienić sposób, w jaki mózg i ciało reagują na stres, prowadząc do uporczywego poczucia strachu, nadmiernej czujności i zamartwiania się. Zrozumienie tej zależności może pomóc wyjaśnić, dlaczego niektóre osoby borykają się z chronicznym lękiem po traumatycznych wydarzeniach, oraz wskazać skuteczne sposoby radzenia sobie z tymi wyzwaniami.
Związek między traumą a lękiem
Trauma występuje, gdy dana osoba doświadcza zdarzenia lub serii zdarzeń, które przerastają jej zdolność do radzenia sobie. Może to obejmować przemoc fizyczną lub emocjonalną, wypadki, klęski żywiołowe czy doświadczenia wojenne. Trauma zaburza zdolność mózgu do przetwarzania i integrowania tych wydarzeń, co często prowadzi do zaburzeń lękowych.
Nadreaktywny system reakcji na stres:
Po traumie system odpowiedzi na stres w mózgu staje się nadaktywny. Ciało migdałowate, które reguluje strach, może pozostać w stanie ciągłej gotowości, podczas gdy kora przedczołowa – odpowiedzialna za racjonalne myślenie – ma trudności z regulacją sygnałów strachu. Ta nierównowaga może prowadzić do chronicznego lęku i nadmiernej czujności. (van der Kolk, 1994)
Traumatyczne wyzwalacze:
Osoby, które doświadczyły traumy, często mają wyzwalacze – sytuacje lub bodźce, które przypominają im o traumatycznym wydarzeniu. Mogą one wywoływać intensywny lęk, ataki paniki lub retrospekcje, wzmacniając w ten sposób reakcje lękowe.
Deregulacja układu nerwowego:
Trauma może zakłócić funkcjonowanie autonomicznego układu nerwowego (ANS), który kontroluje reakcję „walcz lub uciekaj”. Niektóre osoby mogą utknąć w stanie nadmiernej aktywacji (pobudzenia), podczas gdy inne mogą doświadczać wyłączenia i otępienia. Oba te stany przyczyniają się do objawów lękowych. (Porges, 2011)
Zaburzenia lękowe związane z traumą
Trauma może prowadzić do różnych zaburzeń związanych z lękiem, takich jak:
✅ Zespół stresu pourazowego (PTSD):
Charakteryzuje się natrętnymi myślami, koszmarami, retrospekcjami oraz nasilonym lękiem. Ciało pozostaje w stanie nadmiernej gotowości, dostrzegając zagrożenia nawet tam, gdzie ich nie ma.
✅ Złożony PTSD (CPTSD):
Występuje po długotrwałej lub powtarzającej się traumie. Oprócz objawów PTSD obejmuje trudności w regulacji emocji, negatywny obraz siebie i problemy w relacjach międzyludzkich.
✅ Uogólnione zaburzenie lękowe (GAD):
Osoby po traumie mogą rozwinąć GAD, doświadczając nadmiernego zamartwiania się różnymi aspektami życia, nawet w sytuacjach, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia.
Naukowe podstawy połączenia traumy i lęku
🧠 Zmiany w mózgu:
Trauma może zmieniać strukturę i funkcjonowanie kluczowych obszarów mózgu. Hipokamp, odpowiedzialny za pamięć, może się zmniejszyć, co utrudnia odróżnienie przeszłych doświadczeń traumatycznych od teraźniejszości. Tymczasem ciało migdałowate staje się nadmiernie aktywne, wzmacniając reakcje strachu. (McEwen, 2007)
⚠️ Podwyższony poziom kortyzolu:
Trauma często prowadzi do chronicznie podwyższonego poziomu kortyzolu – głównego hormonu stresu. Nadmiar kortyzolu może osłabiać zdolność organizmu do regulacji emocji, prowadząc do uporczywego lęku. (Yehuda et al., 2000)
🔄 Przechowywanie pamięci sensorycznej:
Wspomnienia traumatyczne są często przechowywane w sensorycznych i emocjonalnych obszarach mózgu, a nie w logicznych centrach pamięci. To sprawia, że osoba może visceralnie przeżywać traumę na nowo, co nasila objawy lękowe. (van der Kolk, 2014)
Przerywanie cyklu traumy i lęku
Chociaż trauma i lęk są głęboko powiązane, możliwe jest odzyskanie równowagi przy użyciu odpowiednich narzędzi i wsparcia. Oto kilka skutecznych metod:
1️⃣ Terapia skoncentrowana na traumie
🔹 Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Pomaga zmienić negatywne wzorce myślowe i przekonania związane z traumą.
🔹 EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing): Skuteczna metoda przetwarzania wspomnień traumatycznych poprzez stymulację ruchu gałek ocznych. (Shapiro, 2001)
🔹 Somatic Experiencing: Praca z reakcjami ciała na traumę w celu przywrócenia równowagi układu nerwowego.
2️⃣ Techniki ugruntowania
🔹 Ćwiczenia oparte na zmysłach, takie jak technika 5-4-3-2-1 (zauważ 5 rzeczy, które widzisz, 4 rzeczy, które możesz dotknąć, itd.), pomagają powrócić do teraźniejszości i zmniejszyć objawy lękowe.
3️⃣ Praktyki uważności
🔹 Medytacja uważności: Wykazano, że zmniejsza objawy traumy i lęku poprzez zwiększenie poczucia bezpieczeństwa i świadomości chwili obecnej. (Kabat-Zinn, 1990)
🔹 Oddychanie przeponowe: Głębokie, kontrolowane oddychanie aktywuje przywspółczulny układ nerwowy, redukując reakcję walki lub ucieczki.
4️⃣ Wsparcie społeczne
🔹 Utrzymywanie kontaktu z zaufanymi osobami, rodziną lub grupami wsparcia może pomóc w emocjonalnym przepracowaniu traumy i zmniejszeniu poczucia izolacji.
Podsumowanie
Związek między traumą a lękiem pokazuje, jak głęboki wpływ przeszłe doświadczenia mogą mieć na zdrowie psychiczne w teraźniejszości. Zrozumienie tej zależności to pierwszy krok do uzdrowienia. Pracując nad przetworzeniem traumy i stosując sprawdzone strategie terapeutyczne, można przerwać cykl strachu i zamartwiania się, odzyskując poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad swoim życiem.
📚 Dalsza lektura:
- van der Kolk, 1994: Trauma and Memory
- Porges, 2011: The Polyvagal Theory
- McEwen, 2007: Stress and the Brain
